قبل از 1314 كشور ايران چهارمين كشور وارد كنندة سيمان دنيا بود . رشد و گسترش كارهاي عمراني زير بنايي در اين سرزمين ايجاب مي كرد كه هر روز مقدار بيشتري سيمان وارد شود . از آنجائيكه سيمان كالايي است ارزان ، سنگين و آسيب پذير و هزينة حمل آن در مقايسه با قيمت سيمان بالاست ، در نتيجه بسیاری از كشور هاي دنيا براي رفع نياز خود به سيمان ، اقدام به احداث كارخانة سيمان مي كردند . فكر ايجاد كارخانة سيمان در ايران و انجام بررسي هاي لازم روي مواد اوليه مناسب سيمان سازي از سالهاي 1307 شروع و نهايتاٌ در سال 1310 طي قرارداد 3130/13097 مورخ 21/06/1310 بين دولت ايران و شركت ايران و سوئد قرارداد خريد يك كارخانة سيمان به ظرفيت 100 تن در روز از كمپاني اف . ال . اسميت (F.L.Smidth ) دانماركبسته شد . ارزش ماشين آلات خط توليد اين قرارداد 133800 ليرة انگليس و ارزش ماشينآلات نيروگاه آن 66900 ليرة انگليس بود . هزينة احداث اولين كارخانة سيمان در ايراناز محل عوايد حاصل از ماليات قند و شكر تامين شد و بهاي آن بصورت خشكبار و سايرفرآورده هاي كشاورزي به دانمارك پرداخت شد . بهاي تمام شدة اين كارخانه پانزدهميليون ريال بوده است . حاصل مطالعات روي مواد اوليه انتخاب كوه سرسره در جوار شهرري در هفت كيلومتري جنوب تهران در امتداد كوه بي بي شهربانو بود . پس از خريد ماشينآلات كارهاي ساختماني اولين خط توليد سيمان در شهريور 1311 بوسيلة شركت لنس آلمانيدر اين محل شروع شد و ساختمانهاي فرعي بوسيلة وزارت طرق (راهها ) ساخته شد و درنهايت در زمستان سال بعد يعني در روز جمعه مورخ 8 دي 1312 اولين كارخانه سيمانايران به ظرفيت 100 تن در روز رسماٌ افتتاح شد
سالهای میانه 1304 تا 1310 را میتوان طلیعه ورود مدرنیسم به ایران در عصر پهلوی به شمار آورد. یکی از مصادیق این پدیده، ایجاد کارخانههای متعدد در کشور بود.
این کارخانهها اگر چه به هدف تولید ملی تاسیس شد، اما در واقع محلی برای تجمع کارگران خارجی محسوب میشد. چرا که توان نیروی بومی، به دلیل ضعف آموزش، پاسخ گوی ماشینهای نوین نبود. به هر روی یکی از این کارخانهها، کارخانه سیمان بود که در شهر ری افتتاح شد. در اینجا گزارشی از مراسم افتتاح کارخانه فوق به عنوان نخستین کارخانه سیمان ایران را مرور خواهیم کرد.
«هنوز چند کیلومتر به کارخانه مانده بود که بناهای مرتفع دودکشهای عظیم کارخانه با دود غلیظی که ازآن متصاعد بود خودآرایی میکرد و بینندگان را متوجه نقطه ای می ساخت که در دامنه کوه های خرابه ری واقع بود. این جا کارخانه سیمان ایران بود که رسما افتتاح می یافت. اتومبیلها پشت سر هم درجاده حضرت عبدالعظیم درحرکت بود. هوای صاف و آفتاب شفافی این روز پرافتخار را درخشنده تر ساخته بود. مدعوین همه با لباس های مشکی، خود را آراسته بودند که در مراسم مزبور شرکت نمایند. درپنج کیلومتری جاده تهران به حضرت عبدالعظیم راه تازه ای باز شده است که این راه به کارخانه سیمان ایران منتهی می شد. درمحوطه کارخانه گارد احترام صف بسته بودند.هیئت دولت و نمایندگان مجلس درمحوطه کارخانه حضور یافته و لایحه افتتاح کارخانه از طرف آقای وزیر طرق قرائت گردید که ذیلا برای استحضار خوانندگان محترم درج می شود:
لایحه افتتاح کارخانه
اولین کارخانه سیمان سازی ایران که امروز…افتتاح می شود.
بدیهی است که تهیه سیمان ازمنابع داخلی مملکت برای تامین عمران و آبادی حائز کمال اهمیت
می باشد. به همین جهت ایجاد این موسسه مورد علاقه مخصوص واقع گردیده و وزارت طرق که مامور انجام این امر بود، حسب الوظیفه این نیت مقدس را به موقع به اجرا گذاشته، نتیجه را عرض مي كند. در این راپرت، وضعیت ساختمان و طرزعمل کارخانه سیمان به عرض می رسد.
احداث كارخانه از 1311 شروع گردید. یک قسمت از ماشین های این موسسه ساخت کارخانه اشمیدت دانمارکی و قسمت دیگر از کارخانجات سوئد و ازهر حیث مرغوب و با دوام است و به وسیله متخصصین همان کارخانه نصب شده. ساختمان ابنیه برای نصب ماشین ها به عهده کمپانی لنس آلمانی محول گردیده و یک قسمت از ساختمان های مختلفه فرعی کارخانه سیمان مستقیما به وسیله مامورین وزارت طرق انجام یافته و کلیتا اداره امور مربوطه به تاسیس این کارخانه به مراقبت و مسئولیت
علی قلی خان سپاهی مهندس واگذار بوده و مشارالیه با معاضدت مهندسین قسمت های ماشین و ساختمان وظایف محوله را انجام داده است.
این کارخانه تشکیل می شود از:
-1 دستگاه قوه بخار و تولید برق با قوه یک هزار و دویست اسب
-2 دستگاه سنگ خورد کنی
-3 آسیای سنگ نرم کنی
-4 آسیای ذغال نرم کنی
-5 کوره چرخنده سیمان پزی
-6 آسیای سیمان کوبی
-7 دستگاه گونی پرکنی
-8 دارالتجزیه شیمیایی
-9 کارخانه تعمیر
-10 انبارها برای اشیاء یدکی
این کارخانه برای هر روز، حداکثر استعداد ساختن یک صد تن سیمان دارد و در آتیه ممکن است با افزودن یک یا دو کوره دیگر محصول آن زیادتر شود. مواد اولیه برای این کارخانه به حد وفور و نزدیک به محل و از حیث ترکیبات شیمیایی دارای تمام شرایط لازم است. لهذا بهترین جنس سیمان را که معروف به سیمان پرتلند است حاصل می کند که مخصوصا درساختمان های مهمه مربوطه به راه آهن و طرق و غیره مورد اطمینان و استفاده خواهد بود. اینک نظر به اینکه تمام وسایل برای به کار افتادن این کارخانه مهیا و ماشین های آن آماده و امتحان شده است، استدعا می شود کارخانه را افتتاح و امر به شروع کار بفرمایند و اجازه فرمایند این موسسه با اسم کارخانه سیمان ایران نامیده شود. پس از قرائت لایحه، کارخانه شروع به کار کرد. قوای برق که یک هزار و دویست قوه اسب می باشد، به قسمت های مختلف کارخانه توزیع گردید. دستگاه های الکتروموتور، قوای برق را اخذ نمودند و ماشین های کوه پیکر کارخانه به حرکت درآمد. ساعت چهار و نیم بعدازظهر مراسم افتتاح رسمی کارخانه خاتمه پذیرفت. تماشای کارخانه سیمان،غرش و نعره چرخ ها و ماشین ها در حینی که قطعات سنگ را خرد می کرد، بعد نرم می ساخت، بعد می پخت، دیدن دیگ های عجیب، کوره چرخنده، سیمانپزی، آسیای سیمان کوبی و سایر قسمت های آن روح با نشاط و فرح بخشی درتمام حضار ایجاد کرده بود. همه از دیدن این موسسه مسرور و خوش وقت بودند.
تمام نقل و انتقالات مواد به وسیله ادوات الکتریکی، جراثقال و یا خطوط کوچک آهنی انجام می گرفت که دراطراف قسمت های کارخانه کشیده شده و دستگاه های نقلیه کوچک روی خطوط حرکت می کردند. لازم به ذكر است عده اي که در این کارخانه اشتغال دارند و امور مختلفه کارخانه را انجام می دهند بیش از پانصد نفر می باشد.
قطعات سنگ و مواد اولیه از یک طرف به ماشین داده می شود و پس از طی مراحل مخصوص خود و عبور ازماشین های مختلف و پخته شدن وارد آسیای سیمان کوبی که مرتفع ترین عمارات کارخانه است گردیده و از آنجا سیمان ساخته شده به قسمتی که برای پرکردن و خارج نمودن از کارخانه است (گراورفوق) داخل میگردد.
ماشین آلات این کارخانه همان طور که آقای وزیر طرق اظهار نظر نمودند، قسمتی از دانمارک و قسمتی از سوئد وارد شده که مجموع این کارخانه را شرکت ایران و سوئد به دولت فروخته است و قیمت آن را بر طبق قراردادی که راجع به مبادله جنسی وجود داشته است به وسیله صادرات ایران تامین نموده اند. روی هم رفته کارخانه سیمان یکی ازکارخانه های مفید و یکی دیگر از قدم هایی است که برای سعادت و ترقی اقتصاد مملکت برداشته شده و خط بطلانی روی یک قسمت دیگر از واردات مملکتی که روز به روز می شود کشیده شده وهمان طوری که آقای وزیر طرق درآخر نطق افتتاحیه خود اظهار نمودند، امید می رود این نوع موسسه درنقاط مختلف مملکت نیز دائر گردیده تا احتیاجات روز افزون تمام مملکت از حیث سمنت مرتفع گردد.»
